Op naar echte burgerparticipatie!

Een paar weken geleden was het even spannend op het landelijk congres van de PvdA. Zou het correctief referendum in het verkiezingsprogramma blijven staan of niet? Met een nipte meerderheid van de stemmen werd het referendum uit het verkiezingsprogramma gehaald. Voor mij was dit misschien wel het belangrijkste moment van de dag. Ik vind het een verkeerde aanname om te denken dat referenda de manier zijn om tot meer en betere burgerparticipatie te komen. Een aanname die ik al een aantal jaren veel hoor. Je zult wellicht denken: hoezo zijn referenda een verkeerde vorm van burgerparticipatie? Het is toch juist de manier om het volk te raadplegen over de te nemen of genomen beslissingen? Het probleem met referenda is dat je altijd gevraagd wordt om voor of tegen te zijn. Ben je voor het Oekraïne-verdrag of tegen? Maar er is nooit de mogelijkheid om te zeggen dat je voor een dergelijk verdrag bent, maar dat je sommige onderdelen van het verdrag er niet in wilt hebben staan of iets wil toevoegen.

Vervolgens moet de regering bedenken wat de tegenstanders van het Oekraïne-verdrag verkeerd vonden. Waren de tegenstanders tegen het gehele verdrag of een bepaalde passage? Of zijn ze tegen de Europese Unie en willen ze zich daar tegen afzetten? Of is het een stem tegen de huidige regering? Of wellicht een combinatie van de eerder genoemde opties? En zo kun je nog honderden andere vragen bedenken. Dat zijn een boel vraagtekens en dat is ook precies wat het referendum is: een vraagteken.

Dan is er ook nog het probleem dat het referendum gezien wordt als een versterking van de democratie en de manier om de burger meer te betrekken bij de politiek. Maar is dit eigenlijk wel zo? Het is gemakkelijk om ja of nee te zeggen zonder na te hoeven denken over wat de gevolgen kunnen zijn van je beslissing. Dat wordt immers ook niet van je gevraagd, want de regering moet het oplossen. Dat terwijl wij als burgers allemaal de verantwoordelijkheid dragen voor een goed functionerend land en samenleving. Dat is wat een democratie in essentie is. Democratie betekent letterlijk het volk regeert.

Behalve het gebrek van verantwoordelijkheid is ook het democratisch gehalte van het referendum discutabel. Als ik kijk naar de opkomst cijfers van het Oekraïne-referendum dan is maar 32% van de kiesgerechtigden komen opdagen waarvan 19% van alle Nederlandse kiesgerechtigden nee heeft gestemd. Is die 19% van de kiezers dan de wil van het volk? Dat lijkt mij niet. Maar het wordt door de media en politiek wel als zodanig gepresenteerd. Dit is vreemd, want in Nederland kennen we het systeem waarbij de meerderheid regeert. In de Tweede Kamer moet je als coalitie minstens 76 van de 150 zetels hebben om een regering te kunnen vormen. Dit geldt ook voor gemeenten en provincies. Blijkbaar kan het dus zo zijn dat 19% van de kiesgerechtigde bevolking regeert. Dat lijkt mij niet wenselijk.

Kortom een referendum is niet constructief en niet representatief. Het is een oppervlakkige manier om burgers te laten denken dat ze iets te zeggen hebben, maar ze niet uitnodigt om ook daadwerkelijk mee te denken aan een oplossing. Veel liever zou ik als burger de mogelijkheid krijgen om daadwerkelijk mee te kunnen denken met de overheid over het te nemen beleid. Laat mensen eens echt een kijkje nemen in de keuken van het bestuur. Dit betekent dat je mensen al vanaf het begin bij het beleidsproces moet betrekken en niet achteraf wanneer het hele plan al af en dichtgetimmerd is en je alleen nog maar ja of nee kunt zeggen.

Nodig mensen uit op het ministerie, provinciehuis of gemeentehuis om mee te denken. Dit vraagt van de overheid wel een grotere vorm van vertrouwen en openheid wil burgerparticipatie ooit kunnen slagen. Maar in een wereld waarin mensen steeds gemakkelijker en sneller met elkaar kunnen communiceren, kun je als overheid niet langer op de oude weg blijven doorgaan. Mensen vandaag de dag hebben andere wensen verwachtingen dan vijftig jaar geleden. Burgers willen een andere vorm van zeggenschap en ook tussen de verkiezingen door meebeslissen. Burgerparticipatie is wat mij betreft een goede manier om aan die nieuwe verwachtingen te kunnen voldoen. Het referendum is daar helaas geen onderdeel van en leidt uiteindelijk alleen maar tot meer wantrouwen en bestuurlijke chaos.